Documenti medievali di Potenza tràditi nel volume della Sommaria

date

1392-09-23

title

91. Instrumentum testamenti di Graziano de Iacobini de Gratiano, arciprete

summary

Graziano de Iacobini de Gratiano di Potenza, arciprete, malato nel corpo, ma nel pieno possesso delle proprie facoltà intellettuali e locutorie, stando nella casa di Giovanni de Angelica, fa rogare il proprio testamento nuncupativo, nel quale: nomina quali suoi eredi i nipoti Leonardo de Moyse e Comina de Puteo, ai quali lascia sei tarì ciascuno; dispone che il proprio corpo trovi sepoltura nella chiesa di S. Gerardo di Potenza, nel sepolcro dei chierici; fa un lascito per la riparazione dei mali incerti commessi pari a un’oncia; dispone che tutti i chierici potentini e tutti i frati minori di S. Francesco prendano parte alle sue esequie con croci e tuniche ‹?› e lascia loro una quantità di cera e di denaro a scelta degli epitopi; a ciascuno dei preti e dei frati che celebreranno nel giorno del suo funerale una messa, fa un lascito a discrezione degli epitopi; lascia alla chiesa di S. Gerardo quattro fiaccole di tre libbre di cera ciascuno, da accendere per le sue esequie; lascia quindi una fiaccola di tre libbre di cera a ciascuna delle seguenti chiese: S. Michele, S. Francesco, S. Luca e S. Lazzaro; lascia alla chiesa di S. Gerardo un calice d’argento del valore di tre once di carlini, da acquistarsi a cura degli epitopi; lascia al vescovo di Potenza, se ci sarà e celebrerà l’ufficio sul feretro del defunto, sei tarì, altrimenti non potrà avere nulla a pretendere; fa un legato in favore di Angelillo de Granno ‹ovvero de Gratiano ?› consistente in un appezzamento di terra nel territorio di Potenza, in contrada Conducti, a condizione che lui e i suoi eredi non possano venderla, donarla, permutarla o affittarla ovvero stabilisce, qualora vadano in deroga a quanto disposto, che detta terra passi nel possesso della chiesa di S. Gerardo; lascia ad Angelillo Ventre una terra in contrada San Lazzaro; lascia alla camera del vescovo di potenza un ortale; lascia a Barthomuccio e Ansaysio de Grannis ‹ovvero de Gratianis ?› un ortale da lui posseduto pro indiviso con loro, sito in contrada Pasti ‹ovvero Pasci›; lascia alla camera del vescovo un ulteriore ortale tenuto pro indiviso con Muccio de Bastiano in contrada Pasti ‹ovvero Pasci›, circondato su ogni lato da terre del vescovo; lascia al diacono Giacomo Ventre, suo consanguineo, un pezzo di terra in contrada Pasti ‹ovvero Pasci›; fa un legato alla luminaria di S. Gerardo consistente in un pezzo di terra in contrada Putei Falense, con metà di un pantano, la cui altra metà viene lasciata a Leonardo ‹de Moyse›; lascia alla luminaria di S. Gerardo un territorio in contrada Meli Cotogni (posseduto pro indiviso con Angelillo e Santillo Conte) e tutte le terre da lui possedute in contrada Vallone Dobussa; lascia alla Ss. Trinità un pezzo di terra in Matina de Grannis ‹ovvero de Gratianis ?›, dove si dice la Bufata; lascia al predetto diacono Giacomo Ventre la sua casa, un suppedaneo e due botti per il vino, a condizione che quando sarà sacerdote sia tenuto a celebrare una volta a settimana una messa per la sua anima, finché vive, mentre dopo la sua morte detta casa passerà nel possesso di volta in volta di un sacerdote della chiesa di S. Gerardo, unitamente all’obbligo di celebrare messe in suffragio; allo stesso Giacomo Ventre lascia due ulteriori botti; al predetto diacono Giacomo Ventre e a suo fratello Angelillo lascia due materassi, una trapunta, un tappeto e un cuscino pieno di penne; lascia all'ospedale di S. Spirito e all’ospedale di S. Giacomo di Potenza la restante parte della biancheria da letto da lui posseduta, la cui consegna è affidata ai suoi epitopi; lascia a suor Loysia sua nipote sedici tomoli di frumento (che le doveva), quindici tarì e un mantello del prezzo di quindici carlini; lascia a Fusotto de Melfia, suo parente, tre tarì; ad Angelillo Ventre dieci tarì e quattro tomoli di frumento; a Merardo de Casalaspro, suo parente, due tarì; a Barthomuccio due tarì; a Comina de Puteo quindici tarì e otto tomoli di frumento; ad Angelillo de Granno ‹ovvero de Gratiano?› una botte di nove salme, un vineale in contrada de Granno ‹ovvero de Gratianis ?› e una vigna nella stessa contrada, vicino a detto vineale, con l’uva da vendemmiare, a condizione che rinunci alla parte a lui spettante di un’ulteriore vigna in favore del fratello Nicola (con cui la possiede in comune); lascia alle monache di S. Luca che presenzieranno ai suoi funerali quattro tarì e mezzo; alle monache di S. Lazzaro tre tarì; a Clemente de Grosso suo padrino speciale due tarì; a Giacomo Ventre un saccone blu pieno di cotone; ad Angelillo Ventre una tunica blu; lascia i suoi ulteriori vestiti ai predetti Giacomo e Angelillo; lascia al diacono Angelillo domini Ylarii, per le sue fatiche, sei tarì; ad Antonio de Gatta ‹ovvero Gaeta›, per i servizi resi in qualità di epitropo, sei tarì; da ultimo, designa quali propri epitopi Leonardo de Moyse, il diacono Giacomo Ventre, Antonio de Gatta ‹ ovvero Gaeta› e il diacono Angelillo domini Ylarii.

bibliography

  • ASNa, Regia Camera della Sommaria, Diversi, 1a numerazione, Dip. Somm., I, 309, n. 4bis, cc. 181r-184v, n. 58 [S].
  • Rendina, Istoria della città di Potenza cit., ediz. Abbondanza, p. 272 (notizia riportata sotto l'anno 1399); ediz. Villani-Mariano-Caserta, pp. 276-277; Pedìo, Cod. e cart. Potentino, pp. 340 (sotto l’anno 1399).

teibody

(c. 181r) In nomine domini nostri Iesu Christi amen. Anno a nativitate ipsius millesimo tricentesimo nonagesimo secundo, regnante serenissimo domino domino nostro Ludovico secundo Dei gratia inclito regge ‹sic› Hierusalem et Sicilie rege, ducatus Apulię, Andegavie et Turonie duce, comitatuum Provincie et Forcalquerii et Pedimontium ac Cenomanie comite, regnorum suorum anno nono // (c.181v), die vicesimo tertio mensis (settem)bris, prime inditionis, apud civitatem Potentie.

Gli anni di regno sono computati dalla morte del padre, il 20 settembre 1384, con anno incipiente abbreviato, ovvero è ipotizzabile un errore di calcolo giacché il IX anno di regno, per anni interi, si era chiuso il 20 settembre.

Nos Gabriel Strambus de Potentia annalis iudex ipsius civitatis, Franciscus notarii Iacobi de eadem civitate publicus ubilibet per totum regnum Sicilie reginali autoritate notarius et testes subscripti ad hoc specialiter vocati et rogati, presenti scripto publico declaramus, notumfacimus, fatemur atque testamur quod nobis predittis iudice, notario et testibus, ad requisitionem et preces nobis fattas pro parte venerabilis viri dopni Gratiani de Iacobini Gra(tia)ni, ‹accersitis ad› domum Ioannis de Angelica, ‹iuxta› rugam publicam et alios confines, invenimus eundem dopnum Gratianum archipresbiterum in sala ipsius domus, in letto iacentem, infirmum, qui archipresbiter in nostrum ibidem presentia, infirmus corpore sanus tamen mente ac in retta sui memoria et loqutione pariter existens, considerans statum humane nature et quod nil est certius morte et nil incertius hora eius et quod mors nullis auxiliatur potentiis nec auxiliis suffragatur, nec argento vel auro redimitur, nec postest quomodolibet evitari, volens saluti sue anime providere et bona sua disponere et salubriter ordinare, ministrant(e) sibi gratia Salvatoris, ut inter heredes et successores suos nulla post obitum discordia oriatur ac timens, ne quod absit, decederet intestatus, bona, ut predicitur, fruens memoria et sano sensu, presens sive ultimum testamentum nuncupativum in nostrum qui supra iudicis, notarii et subscriptorum testium in modum qui sequitur condidit testamentum seu ultimam voluntatem et condere dignum duxit. Quod quidem testamentum dittus testator valere voluit et mandavit iure testamenti, et si iure testamenti forsitan non valeret seu valebis, saltem valere voluit et mandavit iure codicillorum, donationis causa mortis, ep(isto)le et cuiuslibet alterius ultime voluntatis prout melius et de iure valere potest ‹et› debet et debitam efficaciam // (c. 182r) obtinet, itaque in omnem eventum et casum dictum testamentum et contenta in eo realiter exequantur et executionem demandetur iuxta voluntatem, ordinationem et mentem testatoris eiusdem, cassans dittus testator, irritans et annullans ex certa eius scientia omnia alia testamenta, codicillos seu ultimas voluntates per eum huc usque ab hattenus ‹sic› condita vel etiam ordinata seu ordinatas, sub quacumque verborum serie sive forma, volens et mandans quod hec sit sua ultima voluntas et quilibet sibi quocumque iure succedens teneatur efficaciter adimplere. In primis, quia heredis institutio cuiuslibet testamenti dignoscitur esse capud, dittus testator instituit, ordinavit et fecit sibi heredes dopnum Leonardum de Moyse, nepotem suum, et Cominam de Puteo, neptem suam, in tarenis sex tantum pro quolibet ipsorum pro ipsa hereditate et non plus, et voluit quod sint contenti et de bonis ditti testatoris amplius petere non possint; item legavit corpus suum sepelliri intus ecclesiam santi Gerardi, in sepulcro clericorum; item legavit pro malis oblatis incertis unciam unam; item legavit et mandavit testator ipse quod omnes clerici Potentini et fratres Minores Santi Francisci interessent et esse debeant in obsequiis suis cum crucibus et indutti super bocis, quibus per suos epitropos infrascrittos exibeatur cera et pecunia ad eorum arbitrium, ut est moris; item legavit omnes presbiteri et fratres Minores ad omnemque presbiterum induciant se in obsequiis suis ad celebrandum, ipso die, quilibet ipsorum unam missam, quibus satisfiat per ipsos epitropos, ut moris est; item legavit ecclesie Santi Gerardi faces quatuor librarum trium cere pro qualibet, accendendas in obsequiis suis; item ecclesie Santi Michaelis facemf unam simili modo et forma; item legavit ecclesie Sante Trinitatis similiter facem unam; item legavit ecclesie Santi Francisci similiter facem unam; item legavit monasterio Santi Luce similiter facem unam; item legavit monasterio // (c. 182v) Santi Lazari similiter facem unam; item legavit ecclesie preditte Santi Girardi calicem unum de argento valoris unciarum trium carlenis, sexaginta per unciam computandorum, emendum per predittos suos epitropos, in ecclesia prelibata; item legavit domino episcopo Potentino, quod si fiat et celebret officium super baratrum defunti, tarenos sex et in casu quo idem episcopus dittum officium non fiet seu celebrabit, non habeat ipsos tarenos sex, nec possit eos petere; item legavit Angelillo de Gra(n)no petiam unam terre sitam in territorio ditte civitatis in contrata Conduct(i), a tribus partibus iuxta terras Nicolai de Oppido, iuxta viam publicam et alios confines, tali conditioni adietta quod ipse Angelillus vel heredes et successores sui imperpetuum non possint, audeant nec valeant terram ipsam alicui vendere, donare vel permutare; et ubi forte predittus Angelillus, heredes vel successores sui vellent ipsam terram vendere vel alienare, donare vel permutare aut affitt(are), licitum sit dittis Santi Girardi preditti, autoritate propria, terram ipsam recipere et tenere pro luminariis Santi Girardi et ecclesie preditte, quia sic testator ipse voluit et expresse mandavit; item legavit Angelillo Ventre terram unam sitam in eodem territorio in contrata Santi Lazari, iuxta viam publicam de moragiis, iuxta quintanam vicinalem cum Canio de Guilla et alios confines; item legavit camer(e) domini episcopi Potentini ortale unum situm intus t(err)a casalis, iuxta ortale ditti episcopi, iuxta ortale episcopi Marsicensis et alios confines; item legavit Barthomutio et Ansaysio de Gra(n)nis ortale unum quod habere se dixit pro indiviso cum eisdem, situm in contrata Pasti , suis finibus designatum; item legavit preditte camere ditti episcopi Potentini ortale unum aliud quod est pro indiviso cum Mutio de Bastiano, situm in eadem contrata Pasti, iuxta terras ab omni latere ditti domini episcopi Potentini; item legavit diacono Iacobo Ventre, amore consanguinitatis, petiam unam [terre] sitam in eodem tenimento in eadem contrata contrata Pasti, omnibus partibus iuxta viam publicam et alios fines; item legavit luminarie Santi Girardi petiam unam terre // (c. 183r) sitam in eodem tenimento in contrata Putei Falense, cum medietate pantonis usque versus aquar(um) ‹sic›, reliquam nam medietatem ditti pantonis dittus testator legavit dopno Leonardo preditto amore consanguinitatis, qua terra confinat(ur) cum terris Margarite de Madio, viam publicam et alios confines; item legavit preditte luminarie territorium unum situm in eodem territorio in contrata Mili Cotogni, quod est pro indiviso cum Santillo Conte et Angelillo Conte, iuxta terras que fuerunt quondam domini Aymarii et alios confines; item legavit eidem luminarie terras omnes que sunt in contrata Vallone Dobussa, iuxta terras Santilli Conte et Angelilli Conte et alios confines; item legavit ecclesie ‹sancte› Trinitatis de Potentie petiam unam terre sitam in eodem tenimento in Matine de Gran(ni)s, ubi dicitur la Bufata, iuxta terras ditti Girardi mediante via vicinale et alios fines; item legavit ditto diacono Iacobo Ventre domum habitationis sue predittam, suppodanium unum matreum, vegetes duas ad vinum, una quarum est capax salmarum quatuor, aliam salmarum quinque, iuxta conditionem adiectam quod dittus diaconus Iacobus, veniens ad ordinationem sacerdotalem, teneatur semel in edomada celebrare missam unam dum vixerit pro anima ipsius testatoris et, post mortem ipsius diaconi Iacobi, debeat dimictere et remane(re) uni alteri presbitero ditte ecclesie Santi Girardi cui melius videbitur et placuerit domum predittam cum predittis bonis seu rebus, celebrando similiter et sic de singulis imperpetuum; item legavit ditto diacono Iacobo Ventre vegetes alias duas permilas ad vinum, amore consanguinitatis; item legavit eidem diacono Iacobo et Angelillo eius fratri mataratia duo, unum de burdo aliud de interlice listatum bombice plena lane in eisdem, culcitram unam plenam pennis, sacconum unum de inebitis ‹sic› cum bastis bambacinis, par unum linteaminum, cultram unam ad telam tres, trappetum unum et plumatium unum plenum pennis, amore consanguinitatis; item legavit hospitali Santi Spiritus et hospitali Santi Iacobi de Potentie omnes alios pannos de letto // (c. 183v) remanentes, dandos per manus epitroporum suorum; item legavit sorori Loysie nepti sue, ad quod sibi tenetur, de fr(ument)o ad tumulum thuminos sexdecim, item eidem, amore consanguinitatis, mantellum unum pretii carlenorum quindecim; item legavit Fusotto de Melfia, amore consanguinitatis, tarenos tres; item legavit eidem Loysie, amore consanguinitatis preditto, tarenos quindecim; item legavit Angelillo Ventre, amore consanguinitatis et servitiis prestitis, tarenos decem et in fr(ument)o thuminos quatuor; item legavit Merardo de Casali Aspro, amore consanguinitatis, tarenos duos; item Barthomutio preditto similiter tarenos duos; item legavit preditte Comine de Puteo, amore consanguinitatis, tarenos quindecim et fr(ument)i ad tumulum thuminos otto; item legavit Angelillo de Gran(n)o preditto viniale unum in contrada de Grannis, supra vineam ditti testatoris, iuxta vineam ditti Antonii de Aliduca et alios fines, amore consanguinitatis; item legavit eidem Angelillo vineam unam suam predittam sitam in eodem tenimento in eadem contrada de Grannis cum vendemia, iuxta dittum vineale, iuxta vineam Cecilie de Gran(n)o, iuxta vineam Barthomutii de Gran(n)o et alios fines, amore consanguinitatis, dittam terram ‹sic› quod dittus Angelillus det et assignet et renuntiet per se ‹et› heredes et successores suos partem sibi contingentem in quadam alia vinea, cum vendemia preditta, quam habet pro indiviso cum Nicolao de Gran(n)o fratre suo, in eadem contrata, preditto Nicolao fratri suo, heredibus et successoribus suis; item legavit eidem Angelillo vegetem unam salmarum novem; item legavit monialibus Santi Luce, qui intersint in obsequiis suis, tarenos quatuor et medium; item legavit similiter monialibus Santi Lazari tarenos tres; item legavit dopno Clemento de Grosso, patreno suo speciali, tarenos duos; item legavit diacono Iacobo Ventre sacconum unum situm ‹sic› ad bleventum plenum bombice; item legavit preditto Angelillo Ventre tunicam // (c. 184r) unam de bleueto; item legavit animalia vestimenta sua predittis Iacobo et Angelillo fratribus; item legavit diacono Angelillo domini Ylarii, pro suis fatigiis, tarenos sex; item voluit dittus testator et mandavit expresse quod si aliqua ex bonis suis remanserint, solutis omnibus legatis predittis et omnibus integraliter satisfattis, sint et esse debeant diaconi Iacobi Ventris, antiqui et matris eorum; item legavit donno Antonio de Gatta pro fatigiis epitropationis fiendis per eum tarenos sex; item dittus testator fecit, constituit et ordinavit suos epitropos, distributores et executores presentis sui testamenti predittos dopnum Leonardum de Moyse, diaconum Iacobum Ventre, dopnum Antonium de Gatta et diaconum Angelillum domini Ylarii quemlibet eorum insolidum dans et concedens dittus testator dittis suis epitropis, distributoribus et exequtoribus et cuilibet eorum insolidum liberam, plenariam et omnimodam potestatem vendendi, alienandi et distrahendi tantum de bonis ditti testatoris mobilibus seu stabilibus, donec presens instrumentum et legata in eo contenta debite executioni plenarie exequantur. Unde ad futuram rei memoria et preditti testatoris preces et omnium quorum et cuius interest et interesse poterit certitudinem et cautelam, fattum est exinde presens publicum instrumentum per manus mei preditti notarii signo, meo solito signatum, mei qui supra iudicis ac omnium predittorum subscrittorum testium subscriptionibus roboratum.

Così S forse per indumentis Così S forse per superbrachiis Così S forse per inducentes Così S per feretrum Così S per ? presbyteris Omissione in S Ovvero de Gratiano (da docc. docevi, qui e in seguito) Così S per Pasci (qui e in seguito) Così S per sancti Così S per ? alia Così S per Antonelli Così S, in docc. coevi Gaeta (qui e in seguito)

Quod scripsi ego predittus ut supra notarius qui premissis omnibus vocatus et rogatus intefui ipsumque meo consueto signo signavi; superius autem ubi legitur «donare vel permutare», item alibi ubi legitur «donare vel permutare», ut prefertur, interlineatum et emendatum est per me predittum notarium non vitio, sed quia scribendo erravi, unde pro autentico habeatur. Quod scripsi ut supra Franciscus. Ego Gabriel Strambus annalis iudex civitatis Potentie qui supra Ego dopnus Gregorius archipresbiter // (c. 184v) Sante Trinitatis interfui Ego dopnus presbiter Demetrius de Gratioso canonicus Potentinus interfui Ego Loysius de Gesualdo testis sum Ego presbiter Leonardus Millarino testis sum Ego Ciccarellus della Coprinibibus testis sum Ego dopnus Angelus de Rotundo testis interfui

Così S per Lacupensuli (da doc. coevo).

notes alpha

    notes int