Commento di Enea Silvio Piccolomini agli Alfonsi regis dicta aut facta memoratu digna di Antonio Panormita

Bibliografia

Principali precedenti edizioni

Panhormita Antonio, 1508-1509. Margarita facetiarum Alfonsi Aragonum Regis vafredicta. Proverbia Sigismundi et Friderici tertii Ro. Imperatorum. Scomata Ioannis Keisersberg concionatoris Argentinensis. Marsilii Ficini Florentini de Sole opusculum. Hermolai Barbari Orationes. Facetie Adelphinae, Argentine, Impressum per honestum Iohannem Grüninger, 1508 (ulteriore edizione, con almeno parziale ricomposizione, nel 1509).

Panhormita Antonio, 1538. Antonii Panormitae De dictis et factis Alphonsi regis Aragonum libri quatuor: Commentarium in eosdem Aeneae Sylvii, quo capitatim cum Alphonsinis contendit. Adiecta sunt singulis libri scholia per D. Iacobum Spiegelium, Basileae, ex officina Hervagiana (Basileae, per Ioannem Hervagium et Ioan Erasmium Frobenium).

Panhormita Antonio, 1585. De dictis et factis Alphonsi regis Aragonum et Neapolis, libri quatuor Antonii Panormitae. Cum respondentibus regum ac principum illius aetatis, Germanicorum potiss. dictis et factis similibus, ab Aenea Sylvio collectis: et scholiis Iacobi Spiegelii: Quibus chronologia vitae Alphonsi: et Ludoici 12. Galliae regis apophthegmata, et aliae annotationes historicae recens accesserunt. Editae studio Davidis Chytraei, Vuitebergae, typis haeredum Ioannis Cratonis.

Panhormita Antonio, 1589. De dictis et factis Alphonsi regis Aragonum et Neapolis, libri quatuor Antonii Panormitae. Cum respondentibus regum ac principum illius aetatis, Germanicorum potiss. dictis et factis similibus, ab Aenea Sylvio collectis. Quibus chronologia vitae Alphonsi: et Ludoici 12. Galliae regis apophthegmata, et aliae annotationes historicae recens accesserunt. Studio Davidis Chytraei, Rostochi, typis Myliandrinis.

Panhormita Antonio, 1611. De regibus Siciliae et Apuliae in queis et nominatim de Alfonso Rege Arragonum epitome Felini Sandei Ferrariensis ic. ad Alexandrum vi. Pont. Max. Item parallela Alfonsina siue Apophthegmata caesarum principumque Germanorum, et aliorum, Alfonsi Regis dictis et factis memorabilibus, per Antonium Panormitam descriptis, Hanoviae, Typis Wechelianis, 1611.

Panhormita Antonio, 1646. Speculum boni principis Alphonsus rex Aragoniae. Hoc est, dicta et facta Alphonsi regis Aragoniae. Primum 4 libris confuse descripta ab Antonio Panormita: sed nunc in certos titulos et canones, maxime ethicos et politicos, digesta; similibus quoque quibusdam, et dissimilibus, ex Aeneae Sylvii commentariis, nec non chronologia vitae et rerum gestarum eiusdem Alphonsi, aucta, sic digessit et auxit Johannes Santes, cognomento Santenus, Amstelodami, apud Ludovicum Elzevirium, 1646.

Panhormita Antonio, 1736. Vitae summorum dignitate et eruditione virorum ex rarissimis monumentis literato orbi restitutae cura Johannis Gerhardi Meuschenii, II, Coburgi, apud Jo. Georgium Steinmarckium, 1736.

Panhormita Antonio, 1739. Lampas, sive fax artium liberalium, hoc est thesaurus criticus, quem ex otiosa bibliothecarum custodia eruit et foras prodire iussit Janus Gruterus. Tomus secundus continens Valentis Acidalii divinationes, interpretationesque in Plauti comoedias, nec non Pii Antoni Bartolini in nonnullas iuris civilis leges explanationes, postremo Philippi Beroaldi adnotationes in varios auctores accesserunt his Antonii Beccatelli vulgo Panormitae patricii panormitani de dictis, et factis Alphonsi regis libri quatuor cum Aeneae Silvii commentariis, ac Jacobi Spiegelli scholiis, et horum omnium additamentum Joannis Felicis Palesii, Florentiae, sumtibus Societatis.

Panhormita Antonio, 2024. Alfonsi regis dicta aut facta memoratu digna, ed. F. Delle Donne, Firenze, SISMEL - Edizioni del Galluzzo, 2024, Edizione Nazionale dei Testi della Storiografia Umanistica, 16 (si segnala qui anche l’edizione digitale, con traduzione italiana, degli Alfonsi regis dicta aut facta memoratu digna, ed. F. Delle Donne, che però non contiene il Commentario del Piccolomini, Napoli - Potenza, CESURA - BUP, 2024, disponibile online).

Principali studi

Bisaha, Nancy, 2004. Creating East and West: Renaissance Humanists and the Ottoman Turks, Philadelphia, University of Pennsylvania Press, 2004.

Biscione, Antonio, 2023. Gli Apophthegmata Laconica di Plutarco nella traduzione latina di Antonio Cassarino. Note sul testo e sulla sua ricezione, «CESURA - Rivista», 2/1 (2023), pp. 27-44.

Crusading in the Fifteenth Century. Message and Impact, cur. Norman Housley, Houndmills - New York, Palgrave Macmillan, 2004.

De Vincentiis, Amedeo, 2012. Le don impossible. Biographes du roi et biographes du pape entre Naples et Rome (1444-1455), in Humanistes, clercs et laïcs dans l’Italie du 13e au début du 16e siècle, cur. C. Caby, R. M. Dessì, Turnhout 2012, pp. 319-363.

Delle Donne, Fulvio, 2015. Alfonso il Magnanimo e l’invenzione dell’Umanesimo monarchico. Ideologia e strategie di legittimazione alla corte aragonese di Napoli, Roma, Istituto storico italiano per il medio evo.

Delle Donne, Fulvio, 2022. From Kingdom to Empire. Political Legitimacy Building Strategies at the Court of Alfonso the Magnanimous, «Imago Temporis: Medium Aevum», 16 (2022), pp. 287-303.

Delle Donne, Fulvio, 2023. Un passo inedito e possibili redazioni d’autore nel Commento di Enea Silvio Piccolomini ai Dicta aut facta Alfonsi regis del Panormita, «CESURA – Rivista», 2 (2023), pp. 267-279 (da cui si è tratta parte dell’introduzione).

Delle Donne, Fulvio - Cappelli, Guido, 2021. Nel Regno delle lettere. Umanesimo e politica nel Mezzogiorno, Roma, Carocci, 2021.

Hankins, James, Renaissance Crusaders: Humanist Crusade Literature in the Age of Mehmed II, «Dumbarton Oaks Papers», 49 (1995), pp. 111-207.

Marinescu, Constantin, 1935. Le Pape Calixte III, Alfonse V et l’offensive contre les Turcs, «Bulletin de la Section Historique de l’Académie Roumaine», 19 (1935), pp. 77-97.

Navarro Sorní, Miguel, 2004. Calixto III y la cruzada contra el Turco, in Alessandro VI dal Mediterraneo all’Atlantico, Atti del convegno (Cagliari, 17-19 maggio 2001), cur. M. Chiabò, A. M. Oliva, O. Schena, Roma, Roma nel Rinascimento, 2004, pp. 147-167.

Pertusi, Agostino, 1976. La caduta di Costantinopoli, I, Le testimonianze dei contemporanei, II, L’eco del mondo, Milano, Mondadori, Fondazione Lorenzo Valla, 1976.

Pertusi, Agostino, 1988. Fine di Bisanzio e fine del mondo. Significato e ruolo storico delle profezie sulla caduta di Costantinopoli in Oriente e in Occidente, cur. E. Morini, Roma, ISIME, 1988.

Tateo, Francesco, 1991. Pio II e l’aneddotica su Alfonso d’Aragona, in Pio II e la cultura del suo tempo, Atti del I convegno internazionale (Pienza 1989), cur. L. Rotondi Secchi Tarugi, Milano 1991, pp. 273-281